Paris’te imzalanan Birleşmiş Milletler İklim Anlaşması doğrultusunda, Avrupa ve OECD ülkelerinin en geç 2030 yılına kadar elektrik üretimlerinde kömür kullanımını bitirmeleri gerekiyor, bu ülkeler içinde Türkiye’de var.

Ama her ne kadar Türkiye’den bu konuda karmaşık mesajlar gelse de, 21 Avrupa ülkesi kömürden çıkışını duyurdu ve planlarını hazırladı.

Gelin Europe Beyond Coal’un (Kömürün Ötesi -Avrupa) hazırladığı son rapor üzerinden bu planları beraber inceleyelim:



AVUSTURYA: 2020’DEN BERİ KÖMÜRSÜZ: Avusturya, kömür kullanmayı bırakan ikinci Avrupa ülkesi oldu. Ülkede kalan son iki kömürlü termik santrali işleten şirketler, bu santralleri sırasıyla 2019 ve 2020 yıllarında kapadılar. Avusturya’nın kömürden çıkışı hükümetin yön verdiği bir süreç değil.

Ocak 2018’de Avusturya Çevre Bakanı Elisabeth Köstinger, ülkenin 2020 yılına kadar kömürden çıkacağını duyurdu ancak bu hedef duyurudan kısa bir süre yayınlanan enerji stratejisinde yer almıyordu ve uygulanması için hiçbir önlem alınmadı.

BELÇİKA: 2016’DAN BERİ KÖMÜRSÜZ: Belçika, eskiden kömür yakıp da kömürlü termik santralleri elektrik üretiminden çıkaran ilk AB ülkesi. Ülkedeki son kömürlü termik santral 2016 yılının Mart ayında kapandı.

Bu karar, hükümet tarafından duyurulan politik bir hedefin sonucu olarak değil, AB kirlilik kontrol düzenlemelerinin giderek yaşlanan termik santrallerin kapanmasına neden olması sonucu alındı.

BULGARİSTAN: 2038-2040 YILLARI ARASINDA KÖMÜRDEN ÇIKIŞ : Ekim 2021’de Bulgaristan hükümeti, Avrupa Komisyonu’na sunduğu Ulusal Dayanıklılık ve İyileşme Planı’nda, 2038-2040 yılları arasında kömürü aşamalı olarak kaldıracağını duyurdu.

Bulgaristan’ın kömür endüstrisinin AB emisyon standartlarına uygun hale gelmesi için tahminen bir milyar avroluk iyileştirme gerekiyor; bu da endüstrinin çöküşün eşiğinde olduğunu gösteriyor.

Bulgaristan’ın kömürden geç çıkış tarihi, iklim değişikliği konusundaki sorumluluklarının çok gerisinde kalmasına neden oluyor ve fosilsiz bir geleceğe geçiş için gerekli olan yenilenebilir enerji projelerine ve işçiler için gerekli eğitim planlarına yapılacak yatırımları geciktiriyor.

Eski ve kirli kömürlü termik santraller hala işletmede. Hükümet santralleri işletmede tutmak için AB müktesebatından sahip oldukları istisnalara güveniyor ve adil geçiş için sorumluluk almaktan kaçınıyor.



HIRVATİSTAN: EN GEÇ 2033’DA KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: Hırvatistan, yakın gelecekte kömürden çıkış tarihi belirlemek için PPCA ile birlikte çalışma taahhüdüyle PPCA’ya 30 Haziran 2021’de katıldı. Hırvatistan’da iki adet göreceli olarak küçük taş kömürü ünitesi bulunuyor.

Bunlardan birinin AB üyelik koşulları gereği 2017 yılında kapanması planlanıyordu. Hırvatistan Başbakanı Andrej Plenković, Glasgow’daki COP26 iklim toplantısında ülkesinin en geç 2033 yılına kadar kömürü kullanımdan kaldıracağını duyurdu.

DANİMARKA: 2028 YILINA KADAR KÖMÜRDE ÇIKIŞ:2017 yılının Kasım ayında Kömür Sonrası Enerji İttifakı (PPCA) ilk imzacılarından olan Danimarka, 2030 yılına kadar kömür kullanımını bitirmek için çalışacağını duyurmuştu.

Şu anda Danimarka’da tüm termik santrallerin kapanış tarihleri belli. Buna göre en son Nordjylland santrali 2028 yılında kapanacak. Ørsted (eski adıyla DONG) 2017 yılında yaptığı açıklamada 2023 yılına kadar kömür kullanımını bırakacağını belirtti.

Şirket başkanı, 2019 BM İklim Eylem Zirvesi’nde yaptığı konuşmada şirketin 2022 yılına kadar çoktan kömür kullanımını durduracağını açıkladı. İşletmede olan son kojenerasyon tesisi Fyns santrali de 2022 yılında kapanacak.

FİNLANDİYA: 2029 YILI ORTASINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ:Kömürden çıkış için sivil toplum gruplarının baskısı üzerine, 2018 yılının Ekim ayında Finlandiya hükümeti 1 Mayıs 2029 tarihinden sonra elektrik üretiminde kömür kullanımını yasaklayan bir kanun tasarısı sundu.

Meclis 27 Şubat 2019’da tasarıyı kabul etti. Sivil toplum kuruluşları, IPCC 1,5 derece Özel Raporu ışığında Finlandiya’nın 2025 yılına kadar kömürden çıkması gerektiğini savunuyor. Kanun 2025 yılından önce kömür yakmayı bırakan şirketler için 90 milyon avroluk bir fon içeriyor.

Ne yazık ki bu 90 milyon avro, rüzgar enerjisi desteklerinden kesilecek ve fonun yarısı kojenerasyon tesislerinde kömür yerine biyokütle yakımı için ayrılacak. Diğer yarısıysa ısıtmada kömür yerine biyokütle ve gaz dışında kullanılabilecek daha iyi seçenekler için harcanacak.



ALMANYA: 2038 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2020 yılı temmuz ayında Almanya kömürden çıkış kanunu ve enerji dönüşümünden etkilenecek kömür bölgelerine destek sağlayan kanunu kabul etti.

İlk kanun 2038 yılına kadar (2035 yılına çekme opsiyonu ile) kömürden çıkış şartlarını koyarken 2030 yılına kadar ülkede bulunan (kendi hesaplarıyla) 23 GW kapasitede 40 kömürlü termik santralin mevcut duyurulara ek olarak emekliye ayrılması için de temel yaratıyor. Bu durumda 19 GW kapasitede 15 kömürlü termik santralin 2030 yılından sonra da işletmede kalacağını varsayarsak, kanun BM Paris iklim anlaşmasının 1,5 C hedefiyle örtüşmüyor.

Hükümetle linyit sanayi arasından imzalanması beklenen sözleşme işletmecilere linyit işlerini
kapamaları karşılığında 4.35 milyar Avro tazminat ödemesi içeriyor. Bu tazminat tutarının Avrupa Birliği Komisyonu devlet yardımları bölümü tarafından onaylanması gerekiyor. Alman sivil toplum kuruluşları ve eski kömür komisyonu üyeleri, kabul edilen kanunun, komisyonun 2019 yılı Şubat ayında sunduğu final raporunda önerilenden çok daha zayıf olduğunu belirtiyor.

Eleştirilerin merkezinde kömürden çıkışın yavaşlığı, linyit madenciliği tehdidi altındaki köylerin kurtarılmasını öngörülmemesi, yeni kömürlü termik santral Datteln IV santralinin işletmeye geçmesine izin verilmesi, ekonomik olmayan kömürlü termik santrallerini geç kapayacak kömür sanayine büyük miktarda tazminat içermesi ve kömürden fosil gaza/ biyoyakıta geçiş için teşvik içermesi yatıyor.

Almanya’yı elektrik sektöründe kömürden daha hızlı çıkmaya zorlayacak birçok etken var. 2020 yılının aralık ayında erken kapanma desteklerinden yararlanmak için yapılan ihaleyi beklenmedik bir şekilde yaşları daha genç üç taş kömür santralinin kazanması Almanya’nın 2030 yılından öncetaş kömüründen çıkmasını daha muhtemel kılıyor.

Almanya yüksek mahkemesi, hükümetin nesiller arası iklim eşitliği adına 2030 iklim hedeflerini güçlendirmesi gerektiğine hükmeden dönüm noktası niteliğinde bir karara imza attı. Bu iklim hedeflerine ulaşmak için alınacak önlemler henüz kararlaştırılmamış olsa da, 2030 yılına kadar kömürden çıkış kaçınılmaz hale geldi.

Almanya’da Eylül 2021 seçimlerinin ardından SPD, Yeşiller ve FDP koalisyon müzakerelerine girdiler ve somut adımlardan bahsetmeden, 2030 yılına kadar kömürden çıkışın ideal bir senaryo olduğunu ortaya koyan bir istişare belgesi hazırladılar. Kömüre bağımlılığın üstesinden gelmek için iki çözümden söz ediliyor: yenilenebilir kaynakların payının artırılması ve hidrojen santrallerine
dönüştürülmeye hazır fosil gaz yakıtlı enerji santrallerinin inşası.



YUNANİSTAN: 2025 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2019 yılının Eylül ayında New York’ta gerçekleşen Birleşmiş Milletler İklim Eylem Zirvesi’nde Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis Yunanistan’ın bütün linyit termik santrallerini 2028 yılına kadar kapatacaklarını duyurdu. Takip eden Aralık ayında tesislerin işletmecisi PPC mevcut tüm linyit termik santrallerin işletmesini 2023 yılında durduracağını açıkladı.

İnşa halindeki Ptolemaida V tesisi 2028 yılına kadar çalışacaktı. Ancak, Nisan 2021’de PPC, kararın nedeni olarak artan karbon fiyatlarını göstererek 2025’te Ptolemaida V’de linyit yakmayı durduracağını açıkladı. Ptolemaida V’nin 2022’ye kadar hizmete girmesi planlanmadığından, linyiti hiç yakıp yakmayacağına dair şüpheler devam ediyor, bu da Yunanistan’ın kömürden çıkış sürecinin yeniden öne çekilebileceği anlamına geliyor.

Ne yazık ki, Ptolemaida V’nin fosil gaz santraline dönüştürülmesi düşünülüyor. Yüksek yenilenebilir
enerji potansiyeli ile Yunanistan kömürden %100 yenilenebilir enerjiye geçişi garanti altına
almalıdır. Yunanistan’ın Batı Makedonya bölgesi Avrupa Birliği’nin Kömür Bölgeleri Geçiş
Platformu’nun öncelikli bölgesidir.

MACARİSTAN: 2025 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2019 yılının Eylül ayında New York’ta gerçekleşen Birleşmiş Milletler İklim Eylem Zirvesi’nde konuşma yapan Macaristan Cumhurbaşkanı János Áder, ülkenin elektrik üretiminde 2030 yılına kadar kömür kullanımını durduracağını açıkladı.

2021 yılının Mart ayında, PPCA Küresel Zirvesinde Macaristan İttifaka katıldı ve 2025 yılına kadar kömürden çıkacağını açıkladı. Macaristan’ın kalan tek linyit termik santrali (Matra, 884 MW)aynı zamanda ülkenin en büyük CO2 salım kaynağı. Santralin 2025 yılına kadar kapanacağının hükümet tarafından da onaylanması, Macaristan’da aktif olarak çalışan çevre kuruluşlarının başarısı olarak algılanıyor.

İRLANDA: 2025 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2018 yılının Mart ayında, İrlanda İklim Eylem Bakanı İrlanda’nın PPCA’ye katıldığını ve 2025 yılına kadar elektrik üretiminde kömür kullanımını durduracağını açıkladı. 2019 yılında gerçekleşen BM İklim Eylem Zirvesi’nde İrlanda Başbakanı Varadkar da bu tarihi teyit etti.

Ek olarak 2018 yılı son baharında mesken ısıtması için kömür yasağı başladı. Bu yasağın 2019 yılı sonundan itibaren tamamen uygulamaya konması bekleniyor. 2018 yılının Temmuz ayında İrlanda meclisi ülkenin kömür, petrol ve gaz şirketlerindeki tüm hisselerinin satılması için bir kanun geçirdi. İrlanda böylece tüm fosil yakıtlardan yatırımını çeken ilk ülke oldu.



İTALYA: 2025 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2017 yılının Ekim ayında, İtalyan hükümeti Ulusal Enerji Stratejisi’nin bir parçası olarak 2025 yılına kadar kömürden çıkacağını açıkladı. Bir ay sonra imzalanan stratejinin yasal olarak bağlayıcılığı bulunmuyor.

İtalya’nın bu kararı idari önlemlerle uygulaması gerekiyor. 2019 yılındaki BM İklim Eylem Zirvesi’nde İtalya Başbakanı Conte, bu tarihi teyit etti. İtalya’da kömür kapasitesinin üçte ikisini işleten Enel şirketi 2025 yılını kömürden çıkış yılı olarak kabul ediyor ancak neredeyse tüm mevcut kapasiteyi fosil gaz kapasitesi ile değiştirmeyi planlıyor.

KARADAĞ: 2035 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ:Karadağ, 30 Haziran 2021’de Paris Anlaşması ile uyumlu olmayan 2035’te kömürden çıkış taahhüdüyle PPCA’ye katıldı. Ancak Karadağ OECD ülkesi olmadığı için 2030 taahhüdüne uymak zorunda değil.

Yapılması planlanan Pljevlja II kömür projesinin iptaliyle, Karadağ’da yapılması planlanan yeni kömürlü termik santral kalmıyor. Ancak mevcut Plevlja I santralinin iyileştirme ve bölgesel ısıtma sistemine bağlanma planları devam ediyor. 2020 yılı Şubat ayında ülke en fazla CO2 salan tesisleri için emisyon üst sınırı ve ticareti uygulaması getirerek Batı Balkan ülkeleri arasında öncü bir adım attı.

HOLLANDA: 2029 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2017 yılının Ekim ayında yeni seçilen hükümet koalisyon anlaşmasının bir parçası olarak ülkedeki tüm kömürlü termik santrallerin 2029 yılı sonuna kadar kapanacağını duyurdu. Ülkenin kalan beş santralinin üçü 2015 ve 2016 yıllarında devreye girdi. Bu da bu santrallerin beklenen işletme sürelerinin yarısında azında çalışacakları anlamına geliyor.

2018 yılının Mayıs ayında Hollanda hükümeti 1 Ocak 2030 yılı itibarıyla kömürle elektrik üretiminin yasadışı ilan edileceğini duyurdu, yasak 2019 yılı Aralık ayında kabul edilerek yasalaştı.

2019 yılının Aralık ayında Hollanda Yüksek Mahkemesinin Urgenda kararını onamasıyla, Hollanda hükümetinin 2020 yılına kadar sera gazı emisyonlarını 1990 yılı seviyelerinin %25 altına çekmesi gerekiyor. 2019 yılı itibarıyla emisyon azaltım oranının %21 dolaylarında seyretmesi, kısa dönemli önlemler alınması gerektiğini gösteriyor.

2020 yılı başlarında kabine 54 olası ek önlemin bulunduğu bir teklif önerisinde bulundu. Önlemler arasında kalan üç kömürlü termik santralden birinin planlanan tarihten önce kapanması ve üretimin azaltılması da bulunuyor. Eylül ayında, iklim bakanı kömür işletme sahiplerini santrallerin kapanma maliyetlerini araştırmaya davet etti.

KUZEY MAKEDONYA: 2027 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ:Kuzey Makedonya, 30 Haziran 2021’de PPCA’ya katılarak Paris Anlaşması ile uyumlu kömürden çıkışını duyuran ilk Batı Balkan ülkesi oldu ve Avrupa’nın kömürden çıkışında yeni bir sahne açtı.

İddialı 2027 tarihi, Oslomej kömür santralinde kullanılmayan açık ocak madenlerinde 100 MW’lık
yenilenebilir güneş enerjisi kapasitesi inşa etme planını içeriyor.



PORTEKİZ: 2021’DEN BERİ KÖMÜRSÜZ: Portekiz’de ülkedeki tüm termik santrallerin 2030 yılından önce kömür yakmayı bırakacağı açıklamasından tam iki yıl sonra, Portekiz’in tekrar seçilen başbakanı António Costa, 2019 yılının Ekim ayındaki görev kabul konuşmasında ülkedeki son kömürlü termik santralin 2023 yılında kapanacağını duyurarak ülkenin kömürden çıkış tarihini yedi yıl öne çekmiş oldu.

2020 yılının Temmuz ayında, EDP Sines kömürlü termik santralini 2021 yılının Ocak ayında kapatacağını duyurdu. Böylece kömürden çıkış tarihi iki yıl daha öne çekilmiş oldu. Kasım ayında kalan son santral olan Pego da kapanınca Portekiz kömürden çıkan dördüncü Avrupa ülkesi oldu

ROMANYA: 2032 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: Romanya, Ulusal Dayanıklılık ve İyileşme Planı’nda 2032 yılına kadar kömürü bırakacağını duyurdu.

Romanya planda, 2022’nin ikinci çeyreğine kadar madenlerin kapatılması, işçilerin yeni meslek sahibi edindirilmesi ve etkilenen kömür topluluklarını desteklemek için sosyo-ekonomik önlemleri kapsayan bir yasa çıkaracağını belirtiyor.

SLOVAKYA: 2030 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: 2019 yılı şubat ayında Slovakya Cumhuriyeti tarafından yayınlanan çevre politikaları stratejisi 2030 yılına kadar kömürden çıkılacağını belirtiyor. 18 Haziran 2019 tarihinde yaptıkları ortak açıklamada Cumhurbaşkanı Caputova ve Başbakan Pellegrini, ülkenin elektrik üretiminde kömür yakmayı 2023 yılının sonuna kadar bırakacağını belirtti. Bu açıklamayı takiben Slovakya PPCA’ye katıldı.

Ülkede sadece aynı zamanda ısı da üreten kojenerasyon santralleri (CHP) var. Düşük Karbonlu Kalkınma Stratejisi, Vojany and Nováky (ülkedeki en büyük iki CHP) santrallerinin sırayla 2023 ve 2025 yıllarında emekliye ayrılacağını belirtiyor.

Ayrıca başka bir CHP olan Teko 1 santralinin emekliye ayrılma tarihi henüz belli değil. Slovakya’nın kömürden çıkış için en geç 2025 olmak üzere bir tarih vermesi gerekiyor.,

İSVEÇ: 2020 YILINDAN BERİ KÖMÜRSÜZ: İsveç, sanayileşmiş ülkeler arasında fosil yakıtlardan kurtulmuş ilk ülke olmayı hedefliyor.

İsveç’teki son kömürlü termik santralin 2022 yılına kadar kapanması planlanıyordu. 2019 yılının Aralık ayında işletme sahibi şirket, santralin planlanandan iki yıl önce kapanacağını açıkladı ve santral 2020 yılı sonunda kapandı. İsveç, Belçika ve Avusturya’dan sonra kömürden çıkan üçüncü Avrupa ülkesi oldu.

İSPANYA: 2030 YILINA KADAR KÖMÜRDEN ÇIKIŞ: İspanya, 30 Haziran 2021’de PPCA’ya katılarak nihayet uzun zamandır beklenen kömürden çıkış planını doğruladı.

Her ne kadar İspanya’nın 2030 yılı kömürden çıkış tarihi çok tatmin edici olmasa da, hükümetin 2018 yılında onayladığı dünyada öncü olan adil dönüşüm stratejisi ile kömür santrallerinin ve madenlerinin kapatılması yolunda ilerleme sağlanıyor. İspanya artık kömürden çıkışını en geç 2025 yılına kadar tamamlamayı hedeflemeli.

Yedi kömür santralinin 30 Haziran 2020’de çalışması durduruldu ve bir tanesinin de emekliye ayrılacağı açıklandı (9,9 GW’dan 5,1 GW’ı), yedi tanesi 2020 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren uygulanan daha katı AB hava kirliliği standartlarına uyamadı. Mart 2020’de İspanya, 2030 yılına kadar kömürün aşamalı olarak kaldırılmasını öngören nihai enerji ve iklim planını Avrupa Komisyonu’na sundu.

Ancak, kapanış duyuruları ve üretim eğilimleri, İspanya’nın 2020’lerin ortalarında veya daha erken bir tarihte kömürden arındırılmış olacağını gösteriyor. 2019 yılının Şubat ayında Balearic Adaları Meclisi adalarda kömürden çıkış tarihini içeren bir İklim Değişikliği ve Enerji Dönüşümü Yasası kabul etti. Adaların son kömür santrali Alcúdia, 2025 yılına kadar kapanacak (İspanya anakarasıyla bir ara bağlantı kablosu inşa edilirse) ve o zamana kadar düşük saatlerde çalışacak.

2018 yılında AB’de taşkömürü madenlerinin teşviklerinin son bulması ile 26 kömür maden ünitesinden 25’i 31 Aralık 2018 tarihi itibarıyla işletmeyi durdurdu. Bu dönüşüm İspanya hükümetinin etkilenen bölgelerle adil geçiş anlaşmasına varması sayesinde gerçekleşti.