Bu makale, Fosil Parası serisindeki dördüncü makale. Bu seri, küresel finans sisteminin iklim krizini nasıl desteklediğini ve beslediğini ele alıyor. İlk makaleyi burada, ikincisini burada ve üçüncüsünü burada bulabilirsiniz. Devamı için takipte kalın!

Gözlerinizi açar ve kendinizi bir fosil parası labirentinin ortasında bulursunuz. Etrafınızda yüksek, kara duvarlar ve keskin duman kokusu. Ve ayaklarınızın altında akan ise tüm operasyonun işlemesini sağlayan fosil parası hattı. Labirentin koridorları boyu takip ettikçe, bu hattın farklı salonlarda ayrışıp birleştiğini görüyorsunuz. Zaten bildiğiniz üzere, para hattı dünyanın finansal kuruluşlarından çıkıyor. Ama nereye varıyor? Keşfetmek için bizi bu hat boyu takip edin!

Fosil yakıtlardan bahsettiğimizde, aslında birbirinden farklı bir kaç şeyden bahsediyoruz. Farklı farklı fosil yakıt çeşitleri var, kömürden gaza, ve bunların da her birinin alt sınıflandırmaları var. Bir yandan da bu endüstrinin, nakil tesisleri, boru hatları ve sıvılaştırılmış gaz (LNG) terminalleri gibi diğer parçalarını da göz önünde bulundurmalıyız.

Bu neden önemli? Çünkü, halkın gücü finansal kuruluşları yatırımlarını fosil yakıtlardan geri çekmeye zorladığında, bu genellikle aniden gerçekleşmiyor. Birçok banka, varlık yöneticisi ve emeklilik fonu fosil yakıt projelerini fonlamayı bırakacaklarını açıklamış olsa da, çoğu zaman meseleyi bütünlükçü olarak ele almayıp şerhleri oluyor. Kömürü fonlamayı ya da hidrolik kırma yöntemiyle kaya gazı çıkarmayı, ya da Kuzey Kutup bölgesinde petrol arama ve çıkarmayı bırakabilir. Veya fosil yakıt çıkarmayı ya da bunların naklini fonlamayı bırakma sözü verebilirler.  

Bu yeterli değil: para hattının kısmen değil tamamen musluğunun kapatılması gerek. Bu nedenle sizler için aşağıdaki listeyi hazırladık ki hükümetinizin, bankanızın, emeklilik fonunuzun, sigorta şirketinizin tam olarak ne söz verdiğini bilesiniz.

Kömür

 

Kömür, kötü şöhretine layık bir şekilde, tüm fosil yakıtlar arasında en büyük iklim yıkımına neden olandır ve de en ucuzu ve bol bulunanı. Fosil yakıtlar en çok tepki çeken ve iklim hareketinin de ana hedefinden biridir, çünkü çok zararlıdır ve her yerdedir. Bu da hükümetleri ve finansal kuruluşları artık kömürü finanse etmeyeceklerini açıklamaya itti. Maalesef, bu açıklamalar her zaman eyleme dönüşmüyor.

Kömür endüstrisine yatırım genellikle şu iki türden birinde olur: bankalar kömür madenlerine ya da kömürlü termik santrallere yatırım yapar. Endüstrinin bunların ikisine de ihtiyacı vardır, ve ikisi de eşit derecede yıkıcı. İki alan da dünya çapında Çin bankaları hakimiyetinde; para hattına akan kaynağın %80’i bunlardan geliyor (daha fazla bilgi için şu rapora bkz: Banking on Climate Chaos). Bu alanda yapılabilen tek yatırımlar bunlar değil. Kömür nakli için liman tesisi inşaatı gibi başkaları da var.

Varlık yöneticileri de kömür hattına çok para akıtır. 2021’de Reclaim Finance dünyadaki büyük varlık yöneticilerinin çoğunun kömürden çıkış için uygulamaya koyulmuş kapsamlı bir planı olmadığını gözler önüne serdi.

Petrol ve Gaz

 

Petrol ve gaz diğer iki büyük fosil yakıttır. Petrol, benzin, dizel ya da uçak yakıtı gibi yakıtlar yapmak için işlenen, ısınma için de kullanılan sıvı bir madde. Gaz çoğunlukla elektrik üretimi, ısınma ve yemek pişirmek için kullanılır, ama başka kullanım alanları da vardır.

İklim eylemciliği yolculuğunuzda gaza sıklıkla ve hatalı bir şekilde “geçiş” yakıtı olarak bakıldığıyla karşılaşacaksınız. Bu, hükümetlerin doğrudan güneş ve rüzgar gibi temiz enerji kaynaklarına geçmektense kömürden edinilen elektriğin yerine gazdan edinilen elektriği koymayı planladığı anlamına gelir. Neredeyse tüm vakalarda, bu sözde orta basamak bizleri küresel ve ulusal iklim hedeflerini delip geçecek salımlara prangalar.

Finansal kuruluşlar petrol ve gaza, arz zincirinin farklı aşamalarında para akıtır. -İlkyatırım yerin dibinden sondajla petrol ve gaz çıkarmak için yapılır. Orta aşama yatırımda bunun boru hatları ve tankerlerle nakline ve de işlenmesine gider. Son aşama yatırım ise satış ve (gaz elektrik santralleri dahil) kullanıma yönelik olandır.

Sıkça şaşa içinde emisyon azaltım hedefleri açıklayan Avrupa bankaları aslında petrol ve gaza yatırım yapmayı kesmiş değiller. Şubat 2022’de ShareAction’ca yayınlanan rapora göre Avrupa menşeli bankalar sırf bu sanayinin genişlemesi için 400 milyar ABD doları yatırım yapmış durumda.

Amerika menşeli varlık yöneticilerinin de petrol ve gaz alanında dev yatırımları vardır. InfluenceMap 2019’da dünyadaki en büyük yatırım şirketlerinden Vanguard ve BlackRock’ın fosil yakıtlara yapılmış 140 milyar ABD doları yatırımları olduğunu gösteren veri yayınladı..

Kaya Gazı

 

Hidrolik kırma, belli bir tür kayadan petrol ve gaz çıkarmak için kullanılan bir tekniktir. Pek çok nedenden dolayı sorunludur. Çok fazla su tüketir, büyük bir metan gazı salım kaynağıdır ve yerelde su kaynaklarını kirletmek ve deprem faaliyeti yaratmak suretiyle yerel toplulukları etkiler.

Fransa, İrlanda, Hollanda gibi birçok ülke hidrolik kırmayı yasaklamıştır. ABD ve Arjantin gibi diğerleri ise enerji politikalarının büyük bir bölümünü bu tehlikeli yöntem üzerine kuruyor.

ABD’de hidrolik kırma kök saldıkça Wells Fargo ve JP Morgan gibi Amerikan bankalarının bu iklim yıkımı yaratan tekniğe para akıttıklarını görmek şaşırtıcı değil. Japon bankaları da bu alanda yoğun yatırım yapmış durumdalar.

Boru Hatları

 

Petrol ve gaz gibi fosil yakıtların işlenmek ve ardından tüketilmek için taşınmaları gerekir. Nakledilemezlerse hiçbir işe yaramazlar. Boru hatları işin içine burada girer ve günümüzdeki en büyük fosil yakıt yatırımları arasında sayılırlar.

Boru hatları en yüksek oranda ölü yatırım olma riski taşıyan varlıklar arasındadırlar. İnşası ve bakımı pahalıdır ve bu yatırım sadece uzun vadede kendini geri öder.

Günümüzde inşa hâlindeki iki büyük boru hattı projesi:

• Doğu Afrika Ham Petrol Boru Hattı (EACOP), eğer sonunda inşa edilirse Uganda’dan Tanzanya kıyısına ham petrol taşıyacak. Hâlâ finansman sağlaması gerek. Bazı bankalar bu boru hattına yatırım yapma fikrini elediler. JP Morgan Chase (ABD) ve MUFG (Japonya) gibi başkaları ise henüz elemedi. Projenin öncüsü Fransız şirketi Total.
• Trans-Mountain Boru Hattı Genişletme Projesi (TMEP) Kanada’da inşa edilen büyük bir boru hattı. Birçok sızıntı kayda geçmiş eski bir boru hattının 1.000 km’den uzun genişletilmesi. Alberta katran kumullarını Kanada’nın batı kıyısına taşımayı amaçlıyor. Boru hattının geçeceği yerler arasında bunu reddettiklerini açıklayan İlk Uluslar toprakları da var. Proje hâlâ finansör arıyor ve Şubat 2022’de Kanada hükümeti finansman sağlamayacağını açıkladı.

Diğer fosil yakıt altyapısı

Fosil yakıt sektörünün, yerin altından çıkarmadan yakmaya giden uzun yolda daha birçok altyapıya ihtiyacı oluyor. Çok zarar veren altyapının bazı örnekleri havalimanı genişletme, LNG terminali, kaz-çıkar bölgelerinde hizmet yolları, vb.

Yani, fosil yakıtlardan gözünüzü ayırmayın, ama bunları çıkarmak, nakletmek ve kullanmak için gerekli diğer şeyleri de göz ardı etmeyin. Bankanız veya emeklilik fonunuz kömüre yatırım yapmadığını söyleyebilir. Ancak, ardından gidip kömür madenine varan yolu finanse ediyorlarsa, o zaman fosil parası sorununun parçasılar!

Sen ne yapabilirsin? 

Türkiye’deki bankaların başta kömür olmak üzere fosil yakıtlara destek vermelerinin önüne geçmek için başlattığımız “Dumansız Para Sahası” kampanyasına destek verebilirsin.

Kampanya sonunda toplanan imzaları bankalara ulaştıracağız!

İmza Kampanyasına destek olmak için buraya tıkla