İçlerinde CAN Avrupa, HEAL, Overseas Development Institute (ODI), Bankwatch, OilChange International (OCI)’ın da yer aldığı sivil toplum kuruluşları, Avrupa devletlerinin fosil yakıtlarına aktardığı kamu kaynakları hakkında farkındalık yaratmak için verilen Fosil Yakıt Teşik Ödülleri törenini bugün Brüksel’de düzenledi. İklim değişikliğini hızlandıran devlet destekleri ve projeleri gözler önüne seren törende Türkiye’den kamu şirketi Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) da ödül aldı. Türkiye, kömürlü termik santrallere verdiği teşvikler yüzünden “Sinsice Verilen Özel İmtiyazlar” kategorisinde dereceye girdi.
Bugün gerçekleşen ödül töreninde, diğer ödül alan ülkelerden bazıları ise Polonya ve Norveç oldu. Polonya AB fonlarını kömüre kullandığı için “Ölümcül Fonlama” ödülü alırken, Norveç ise halkın vergilerini kutupta petrol aramalarına ayırdığı için “Kirli Vergi Hediyeleri” ödülüne layık görüldü. Ayrıca özel jüri ödülü de yerelde çok tartışmalı olan mega proje Güney Gaz Koridoru’na AB bütçesinden verilen teşvikler yüzünden Avrupa Birliği kurumlarına verildi.
CAN Avrupa direktörü Wendel Trio açıklamasında, bu ödüller ile görülmeyen kirli desteklerin açığa çıkartılmasını amaçladıklarını belirtti ve bu desteklerin 2020’ye kadar geri çekilmesi gerektiğini belirtti. Trio ayrıca, ülkelere çevreyi ve halkları yerine fosil yakıtları desteklemeyi bırakmaları çağrısında bulundu.
EÜAŞ’tan öldüren teşvikler
EÜAŞ özellikle elektrik üretimde kömürlü yakıt kullanan şirketlere ve kömür madenciliğine önemli imtiyazlar sağlıyor. EÜAŞ, kömür rezervlerinin kamu kaynakları ile geliştirilmesi, finansal risklerinin teşviklerle aşılması ile verimsiz ve kâr etmeyecek kömür yatırımlarını, yatırımcılar ve bankalar için cazip hale getirmesi gibi başlıklar altında kamu kaynaklarını kirli kömür şirketlerine aktarıyor. 2005 yılında yeniden başlattığı kömür arama faaliyetleri ile EÜAŞ, 8 milyar ton rezervin 15 milyar tonu aşmasını sağlayarak iklim değişikliğini hızlandıran bir rol oynadı. Ardından bu sahaların yatırım hazırlıklarını kamu kaynakları ile yapmaya başladı. Devlet, üretim maliyeti yüksek ve pahalı olan, finansman sorunu yaşayan bu projelere yüksek alım garantisi veriyor. Örneğin, 2016 yılında toptan elektrik fiyatı 15 krş/kw iken bu sahalardan elde edilen elektriğe devlet 18,6 krş/kw ödeme yaptı. Şubat 2016’da yapılan Çayırhan B projesi özelleştirmesinde ise yatırımcı, ihaleyi kilovat saat başına yaklaşık 6,04 cent, yani 22 kuruş alım garantisi ile kazandı.
Kos
Ödüle dair açıklama yapan 350 Ankara’nın kurucularından Tülin Yıldırım, “Kömürlü termik santraller ve kömür madenciliği küresel enerji dönüşümü sayesinde finansal zorluklarla karşılaşıyor. 2016 yılında dünyanın en büyük kömür şirketleri Peabody ve Arch Coal iflasını açıkladı. Ancak, EÜAŞ, ülkemizde her geçen gün daha da zarar eden kömür şirketlerine kamu kaynaklarını aktarıyor. Teşviklerle ayakta duran bu firmaların zararlarını bize ödetiyor. Hem vergilerimizden bu firmalara para aktarılıyor, hem de yüksek alım garantileri yüzünden pahalı elektrik fiyatları ile karşılaşıyoruz” dedi.
Yıldırım, açıklamasında ayrıca, yapılan Çayırhan B ihalesini örnek göstererek “EÜAŞ’ın yeni kömür rezervlerini piyasaya açmak için yatırım hazırlıkları yaptığını, gerekli izinleri aldığını ve çok daha pahalı alım garantileri verdiğini biliyoruz. Mesela Çayırhan B ihalesinde mevcut piyasa koşularından bile %50 daha pahalıya verilen teklifi EÜAŞ kabul etti. Sadece bu proje yüzünden bile milyonlarca ton karbondioksit atmosfere karışacak.” diye ekledi.
Fosil yakıt teşvikleri iklim değişikliğinin en önemli tetikleyicileri arasında bulunuyor. Piyasa koşullarında ayakta duramayan fosil yakıt şirketleri, kamu kaynakları ile kurtarılarak sera gazı üretmeye devam ediyor. Bu yüzden tüm dünya yavaş yavaş bu teşvikleri ortadan kaldırmaya dair adımlar atmaya başladı. G7 ülkeleri, 2030 yılın kadar verimsiz fosil yakıt teşviklerini kaldırmayı kabul etti. Türkiye’nin de üyelerinden olduğu G20, 2009 yılında verimsiz fosil yakıtlara teşvik vermeyi keseceğini kabul etti. Ancak, ülkemizde bu konu hakkında henüz somut bir adım atılmadı. EÜAŞ’ın mevcut teşvikleri hem Türkiye’nin bu sözünü tutmasını engelliyor, hem de küresel piyasa şartlarında popülerliğini yitiren kömürün yerini rekabetçi, sürdürülebilir yenilenebilir yatırımlarının almasının önüne geçiyor. EÜAŞ bu yüzden, Avrupa yurttaşlarının oylarıyla fosil yakıt şirketlerine sinsice özel imtiyazlar veren bir kuruluş olarak afişe edildi.
Kaynak: CAN Europe, 350 Ankara